دو سيستم كنترل اجتماعي در دنيا رواج دارد : محسوس و نامحسوس. در كنترل محسوس پليس و نيروهايي كه كنترل را به عهده دارند در پر رنگ ترين شكل ممكن ظهور و بروز دارند تا صرف ديدن حضور آنها مانع رفتار مجرمانه شود. فرانسوي ها چنين سيستمي دارند. خيابان ها بي شباهت با پادگان نظامي نيست. اما انگليسي ها كنترل نا محسوس را ترجيح داده اند. در خيابانها از پليس خبري نيست در عوض روزانه هزاران دوربين از شما تصوير برداري مي كنند. براي ايران چه نوع كنترلي جوابگو ست؟ الان پليس در بزرگراهها، ماكت مقوايي الگانس را به نشانه حضور محسوسش مي گذارد . آيا اين بيشتر اثر گذار است يا آن سيستم كنترل سرعت با عكسبرداري، كه نامحسوس است. من كه عادل ام به دو دليل معتقدم كنترل نامحسوس دست كم از يك جهت براي ما مفيد است. يكي از اين دو دليل در اثر پيام كوتاه يكي از دوستان قمي ام به ذهن رسيد. او در يك مناسبت مذهبي چنين پيامي فرستاد: .............................................................................. و آنگاه كه ابراهيم سر اسماعيل را بر زمين نهاد تا فرزند خود را قرباني كند، ندا آمد كه.... ابي ي ي ... ولش كن ... تو در مقابل دوربين مخفي هستي.................................................................................... نظام اخلاقي- هنجاري ديني، درست مانند دوربين مخفي عمل مي كند(كنترل نامحسوس) و مردم ما با چنين كنترلي بيشتر انس دارند تا نمونه محسوس آن. اين را اضافه كنيد به ترس بيمار گونه اي كه ايراني ها ازقضاوت غيابي(اينكه درباره شان چه مي گويند) دارند. از اين بيماري مي توان در جهت كنترل اجتماعي، و همزمان درمان آن بهره برد. دليل دوم اين است كه1- وقتي كنترل محسوس پر رنگ شد، ناخودآگاه كنترل نامحسوس كمرنگ مي شود. و مردم عادت مي كنند محسوس كنترل شوند( نمونه روشن اش پيامدهاي حضور يا عدم حضور پليس راهنمايي سر چهار راه هاست)2- ما امكان سازماندهي كنترل محسوس و دائمي را نداريم ... بنابراين وقتي سيستم كنترل محسوس به هر دليل حضور نداشته باشد جامعه به هرج و مرج كشيده مي شود. پس بايد روي كنترل نامحسوس سرمايه گذاري و برنامه ريزي شود. نامحسوس بودن ازاين جهت مفيد است كه ايراني ها كله شق اند و فكر مي كنند كه نبايد به اين راحتي زير بار زور(قانون) بروند، كنترل نامحسوس، اين غرورآنها را تا حدي به رسميت مي شناسد و كمك مي كند كنترل قانوني با شيوه هاي نظام اخلاقي- هنجاري شان پيوند برقرار كند. رسانه ها در اين نوع كنترل بسيار مهم اند.